Rezmî Divânı’ndaki 100 Gazelin İncelenmesi ve Kritiği

Abstract

ÖZ: Türk edebiyatı tarihinde 17 ve 18. yüzyıllar, son derece katı ve klişeleşmiş kurallara bağlı kalarak uzun yüzyıllar neredeyse hiç değişmeden sürdürülen Klâsik Türk Edebiyatı’nda kısmen yeni arayışların başladığı ve bir takım çıkış noktalarının denendiği bir dönemi oluşturur. Bu dönemin en belirgin özelliklerinden biri olan Sebk-i Hindî akımı, aynı katı kuralları farklı bir boyutta değerlendirmesiyle dikkati çekerken; bunun yanı sıra daha şuh ve serbest bir üslup geliştirmeye çalışan bir şairler gurubu da ön plana çıkar. Nedîm’in kıvrak bir zekâ ve pervasız üslubuyla temsil ettiği bu serbest üslubu Enderunlu Vâsıf ve Enderunlu Fâzıl gibi şairler en uç boyuta kadar taşırlar. Dil ve imlâ konularında kural tanımazlık derecesine kadar varan bu serbestlik zaman zaman daha önceki şairlerin yüzlerce ve binlerce beytinde dahi neredeyse hiç görülmeyen bir gramer hatasını sıradan bir aksaklık derecesine düşürür. Daha önce hiç söylenmemiş bir takım benzetme kalıpları devreye girer ve şiir artık klâsik dönemin katı kurallarla dolu mecrasından ayrılarak daha serbest ve başına buyruk bir vadide seyretmeye başlar. Bu araştırmanın konusunu oluşturan metin, 17. Yüzyıl şairleri arasında Sultan IV. Murad’ın torunu olması bakımından ilginç bir konum arz eden Rezmî dîvânından alınmış bir kesittir. Osmanlı hanedanında padişah annelerinin hemen daima Gürcü, Çerkez, Rus, Sırp v.b cariyelerden oluştuğu bilinen bir gerçektir. Mesela Sultan IV. Murad’ın annesi Rum asıllı ve asıl adı Anastasya olan Kösem Sultan idi. Ondan sonra tahta geçen IV. Mehmed’in annesi Rus asıllı Nadya daha sonra Turhan Sultan adını almıştı. Bu ve diğer harem kadınlarına ait belge ve özellikle mektuplardan anlaşıldığı kadarıyla uzun yıllar geçmesine rağmen dillerini düzeltemedikleri ve oldukça bozuk bir Türkçeyle yazıp konuştukları bilinmektedir. Bütün bu etkiler sebebiyle olmalı Osmanlı sarayında halkın dilinden oldukça farklı bir ses ve musikîye sahip ayrı bir Türkçe oluşup gelişmeye başladı. Bunun ilginç bazı örnekleri belgesel niteliğindeki ses ve film kayıtlarıyla günümüze kadar geldiği gibi, hanedanın günümüzde yaşayan ve özellikle yurt dışında kalmaları sebebiyle saray dilini koruyabildikleri anlaşılan mensuplarının dilinde de görülmektedir. Rezmî’nin dîvânı bu açıdan bakıldığında başka şairlerde çok nadir olarak görülen bir takım dil özellikleri arz eder. Buna yukarıda bahsi geçen serbestlik arayışları da ilave edildiğinde klâsik şiirin 17 ve 18. yüzyıllarda yaşadığı sapmanın en tipik örneklerinden biriyle karşılaşırız. Bu bakımdan bu çalışma bu dönemin eski şiirin katı kuralları açısından bir kritik ve değerlendirmesini örneklendirme amacı taşımaktadır. Çalışmamıza ilk olarak İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde bulunan tek nüshasını Osmanlı alfabesinden Latin alfabesine Türkiye Türkçesine uygun şekilde nesre çevirmeyle başladık. Nesre çeviri sırasında dönemin dili ve şiir geleneğine aykırılık arz eden bazı ifade, edebî kalıp ve motiflerle karşılaştık. Bu sebeple tez konusunu daha sonra eserin bir kesitini oluşturması amacıyla ilk yüz gazelin inceleme ve kritiği şeklinde tespit ettik. Rezmî, şiirlerinde sevgilinin güzelliği, sevgiliye duyulan aşk,şarap ve eğlence meclisleri, baharın ve çiçeklerin güzellikleri, halk kültürüne ait unsurlar gibi konuları işlemiştir. Onun şiirlerinde dönemin sosyal hayatına dair pek çok iz bulmak da mümkündür. Bu nedenle çalışmamızda yeri geldikçe Rezmî Divânı’nda geçen sosyal hayat unsurlarına da temas ettik. Rezmî’nin şiirlerinde Türkçe kelimeler daha çok kullanılmış, deyimler ve atasözlerine sıkça yer verilmiştir. Ancak şairin saraya mensup olması sebebiyle olmalı, diğer şairlerin maruz kaldığı acımasız tenkitlere pek maruz kalmadığı şiirlerinde dikkat çeken bir takım aksaklıkların göze çarptığı görülmektedir. Bazı şairler çocukluklarında yazdıkları şiirlerin ziyan olmasına kıyamayarak bunları da eserlerine dahil ederler. Ancak bu gibi durumlarda acemilik ve tecrübesizlik çağının ürünü olan bu eserlerin gözden geçirilerek tashih görmüş olmaları da kuvvetle muhtemeldir. Rezmî’nin eserinde de gerek gramer kuralları gerekse klâsik şiir estetiği açısından göz önünde bulundurulduğunda çocukluk çağının ürünü olabilecek şiirlere yoğun olarak rastlanmaktadır. Anahtar Kelimeler: Gazal, Rezmi Divani, Klasik Türk Edebiyatı. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ABSTRACT: 17th and 18th centuries in the Turkish Language Literature have been a period in which partly new searches and some starting points have been tried in the Classic Turkish Literature. Classic Turkish Literature has not almost changed for many years and depended on highly rigid and stereotyped rules. Stream of Sebk-i Hindi has been one of the most prominent features of this period and it has been taken into attention by evaluating the strict rules in a different dimension. In addition to this, a group of poets tried to develop amore lively and free style in this period. Nedim represented this style by his intelligent mind and reckless style. Other poets like Enderunlu Vasıf and Enderunlu Fazıl have shifted this free style into extreme points. Being that much free in language and dictation has been perceived as an ordinary disorder by those poets mentioned above. However, this has not been encountered in hundreds and thousands of verses of previous poets. Some analogy patterns; which were not spoken before, come into play and poetry separates from the adventure of classic period full of strict rules and it begins to move into a more liberal valley. The text; which constitutes the subject of this research, is taken from Rezmi’s. Rezmi’s Divan carries an interesting position since he was grandson of Sultan IV.Murad belonging to the 17th century poets. It is a fact that in the Ottoman ruling house, most of the sultans’ mothers were Georgian, Russian, Serbian etc concubines. For example, Sultan IV. Murad’s mother “Kösem Sultan” was originally Greek and her real name was “Anastasya”. After IV. Murad, IV. Mehmed acceded to the throne. His mother “Nadya” was originally Russian. However, her name was changed into “Turhan Sultan” later. Based on the documents and especially letters of this and other harem women, it is known that despite the long passing years these women could not improve their language and they were quite inaccurate both in written and spoken Turkish. Because of all these effects, people began to create and develop a Turkish language in Ottoman Palace which was different in both sound and music. This language was quite different from public‟s language. Some interesting examples of this language were brought to the present by film and sound recordings in a documentary style. This language can also be seen in the members of ruling houses who still remain alive today and managed to protect palace language by living abroad. By looking at Rezmi’s Divan from this perspective, some rarely seen language features of poets can be seen. When struggling for freedom mentioned above is also added to this, the most typical examples of the deviation of classic poem in the 17th and 18th centuries are encountered. In this respect, this research aims at criticizing and evaluating the old poetry in this period in terms of its strict rules. In this study, we started by translating the first single copy of Rezmi’s Divan in İstanbul University Special Works Library into a prose from Ottoman Alphabet to Latin Alphabet and made it appropriate to the Turkish Language of Turkey. While translating into a prose, some expressions, literary phrases and motifs; which were not appropriate to the language and poetry of that period, have been encountered. For this reason, the subject of the thesis has been identified as analyzing and criticizing the first 100 gazel so that this study can be a part of the work later. Rezmi focused on the topics like beauty of love, the sense of love to a lover, wine and entertainment, beauty of spring and flowers and elements belonging to the culture of the public in his poems. It is possible to find many clues about the social life of that period in his poems. For this reason, we have also mentioned about the social life elements in Rezmi’s DİVAN where necessary in our study. In Rezmi’s poems, more Turkish words, idioms and proverbs were frequently used. However, since the poet was a member of the palace; unlike other poets, he was not exposed to many criticisms although he had some remarkable failures in his poems. Some poets do not want to waste the poems that they write in their childhoods. Therefore, they prefer including them into in their works. However, in such cases there is a high possibility that these products which belong to the awkwardness and inexperience period, has been reviewed and corrected. When considering Rezmi’s poems in terms of either their grammar rules or classic poem aesthetics, we can often encounter such poems that could be belonging to his childhood. Keywords: Gazal, Rezmi Divani, Classical Turkish Literature.