Arap edebiyatının ardından Fars edebiyatında şairlerin unutulmaması için kullanılan, Ali Şîr Nevâî aracılığıyla edebiyatımıza geçen tezkire geleneği Klâsik Türk edebiyatının inceleme alanlarından biridir. Bugüne kadar tezkireler üzerine tenkitli çalışmalar yapıldığı gibi tezkire terminolojisi ile ilgili çalışmalar da sürdürülmektedir.
Tezkire terminolojisi üzerine kurulan bu çalışmanın evreni 16. yüzyılda ilk tezkire örneklerinden olan ve daha sonra hazırlanacak tezkirelere öncülük görevini üstlenen Latîfî’nin Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzamâ ile 18. yüzyılda, 16. yüzyıl tezkire geleneğinin takipçisi Safâyî’nin Nuhbetü’l-âsâr Min Fevâ’idi’l-eş’âr isimli tezkeresidir. Örneklemi ise belirlenen bu tezkirelerde yazarların tanıtımını yaptığı şairlerin şairâne yaradılış hâlleri bakımından: “çâlâk, derrâk, ibdâ‘, îcâd, ihtirâ‘, pür-gû, selikâ-selâkât, tasarruf, tûtî” ve üslûplarını değerlendirilirken kullandıkları: “âb-dâr, çâşni, halâvet, reng-rengîn” terimlerinin ortak ve farklı yönlerinin karşılaştırılmasıdır. Çalışmanın merkezi olan tezkireler taranmış ve fişlenmiştir. Bu konu hakkında daha önce yapılmış çalışmalar değerlendirilmiştir. Çalışmanın amacı, bu eserlerde yazarın tanıtımını yaptığı şairlerin şairâne yaradılışları ve üslûplarını değerlendirilirken kullandıkları, tezkire terminolojisine mâl olmuş kelimelerin tespitini yaparak bu konuda daha önce yapılmış çalışmalara katkıda bulunmaktır.
Bu bildiride tezkire yazarlarının şairleri değerlendirirken kullandığı yukarıda sıralanan kelime ve tabirler aracılığıyla tezkire geleneğinin terminolojisi üzerine dikkat çekilecektir.
Collection of Biographies (Tazkirah) tradition, which is used in Persian Literature after ArabLiterature in order to keep record of poets and is transferred to our literary tradition by Ali ŞîrNevâî, isone of the study fields in Classic Turkish Literature. There have been critical studies on thesecollections and researchers are also studying on their terminology.The main focus of this study is Latîfî’s Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzamâ, which is oneof the first examples of collection of biographies in 16th century and has been the forerunner for later examples and Nuhbetü’l-âsârMinFevâ’idi’l-eş’âr by Safâyî, who lived in in 18th century and,still, wasa follower of 16th century tradition. Here, we have tried to investigate, compare and contrast theexpressions and words used to define the literary assets of poets:“çâlâk, derrâk, ibdâ‘, îcâd, ihtirâ‘, pür-gû, selikâ-selâkât, tasarruf, tûtî”and their authentic styles:âb-dâr, çâşni, halâvet, reng-rengîn”. These two collections of biographies have been scanned and indexed, and studies that have been done in thissubject have been evaluated. The aim of this study is to investigate, compare and contrast theexpressions and words used to define the literary assets of poets and their authentic styles, and thus tocontribute to the volume of works on this subject.In this study, terminology of collection of biographies is investigated and emphasized byevaluating the expressions and words to define poets used by biography writers.
Key Words : Latîfî’s Collection of Biographies (Tazkirah), Safâyî’s Collection of Biographies(Tazkirah), terminology of collection of biographies (Tazkirah).
