Mediterranean shores are one of the early places, which were inhabited by human beings. Different ethnic groups, religions and architecture were originated and spread on these shores, which are Mesopotamian, Egyptian, Canaanite, Phoenician, Hebrew, Carthaginian, Greek, Roman, Byzantine, Ottoman, Christian and Islamic cultures. These cultures are based on different of idolatry (paganism), polytheism and Monotheism.
Monotheistic religions are the most popular widespread religions in the world especially around the Mediterranean Sea. More than 54% of the world‟s population believes in Monotheistic religions (in the years between 2006 & 2010); 30% believes in Christianity, 20% in Islam, 3.77% in Baha‟i and 0.23% in Judaism. Christianity and Islam were accepted by Mediterranean shores, hence being separating from each other. The largest religion in the northern shore of the Mediterranean for at least a millennium and a half has been Christianity. While the eastern and southern shores of the Mediterranean for at least a half of the millennium has been Islam. The Mediterranean basin has seen religious alterations from Christianity to Islam and from Islam to Christianity between 7th till 20th century. As a result, many changes took place in people‟s lives, traditions, communities, behaviors and architecture. Religious buildings were also mostly influenced by such shift of religions in which different Roman, Greek and Jewish temples (synagogues) were converted to churches and mosques. In addition, churches were converted to mosques and mosques to churches.
iv
Because of their religious value, mosques and churches are very important buildings and are of two types, basilica church and chapel in Christianity, Friday mosque and chapel (musala or mosque) in Islam. In general, churches and mosques as the symbols of religions are mostly situated in the centers of the old cities which carry an architectural and historical value in people‟s minds.
This study concentrated on individual Friday mosque and basilica church, which were converted in Mediterranean countries between 13th to 20th centuries and are situated in old cities. The study aims to make a comparative analysis of church conversions and mosque conversions in order to find out similarities and differences between architectural sacred spaces, architectural religious elements and structural elements of churches and mosques.
Following a qualitative research approach through literature review and site survey, literature survey was made in order to introduce and categorize the components of religious buildings and their conversion factors, levels and types. Moreover, the components of each building are kept in a systematic way, using a table for each building consisting of drawings and photography. The last step was the thesis writing which included a theoretical part to explain the historical background of the study and the analysis of some cases. The analysis was based on comparative study focusing on the study of architectural and structural features of mosques and churches.
Keywords: Converted religious buildings, Converted Churches, Converted Mosques, Mediterranean region, Architectural features.
ÖZ:
Akdeniz kıyıları insanoğlu tarafından yerleşilen ilk yerlerden biridir. Farklı birçok
etnik grup, din ve mimari bu kıyılardan doğmuş ve yayılmıştır. Bunlar arasında en
önemlileri Mezopotamya, Mısır, Kenan, Fenike, İbrani, Kartaca, Yunan, Roma,
Bizans, Osmanlı, Hristiyan ve İslam kültürleridir. Bu kültürler Pagan, çok tanrılı ve
tek tanrılı çeşitli dinlere dayanmaktadır.
Tek tanrılı dinlerde (2006 – 2010 yılları arasında) bölge nüfusunun %30‟u
Hristiyanlık, %20‟si İslam, %3.77‟si Bahai ve %0.23‟ü Musevilik dinlerine
mensuptur. Yüzyıllar boyu Hristiyanlık ve İslam Akdeniz kıyılarında yaşayan nüfus
tarafından inanılan ve kıyıları birbirinden ayıran en büyük iki din olmuştur.
Akdeniz'in Kuzey kıyılarında en yaygın dini inanç Hristiyanlık olarak görülmektedir
1000 ve 500 yıl öncesi periyodda. Buna karşın Akdeniz'in Güney ve Doğu
Kesinlerinde 500 yıllık süreç içerisinde en yaygın inanç İslam olmuştur. Akdeniz
Havzasında dini etkileşimler sıkça görülmektedir, Hristiyanlık'tan İslam'a, İslam'dan
Hristiyanlığa geçişler özellikle 7. Be 20. Yüzyıllar arasında görülmektedir. Sonuç
olarak, İnsanların yaşadıkları bölgelerde bir çok değişiklik gerçekleşmiştir. Bu
değişiklikler en çok da dini binaları etkilemekteydi. Bu bağlamda farklı birçok
Roma, Yunan ve Yahudi tapınakları (Sinegog) kilise ve camilere dönüştürülmüştür.
Buna ek olarak, belli bölgelerde kiliseler camilere camiler de kiliselerer
dönüştürülmüştür.
Cami ve kiliseler dini değerleri açısından oldukça önemli yapılardır. Bu tip binaların
iki türü vardır. Bunlar Hristiyanlık‟ta bazilika kilise ve şapel, İslam‟da ise Cuma
Camii ve şapel (musala veya cami)‟dir. Genel olarak kilise ve camiler bir dinin
varlığını ve gücünü yansıtan sembol ve şahitlerdir. Bu sebeple genelde antik
kentlerin tam merkezinde yer almaktadırlar. Antik kentler insaların zihninde mimari
ve tarihi değere sahiptir.
Bu çalışma 13. Ve 20. Yüzyıllar arasında dönüştürülmüş olan ve Akdeniz
bölgesindeki antik kentlerde yer alan tekil Cuma Camileri ve Bazilika kiliseleri
üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu tezin amacı, kutsal mimari yerler arasındaki ve cami
ve kiliselerde yer alan mimari dini elementler ve yapısal elementler arasındaki
benzerlik ve farkları belirlemek için Cami ve kilise dönüştürmeleri arasında
karşılaştırmalı analiz yapmaktır.
Bu çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Önemli bir adım olan metodoloji
literatür taraması ve yerinde inceleme yöntemleri kullanılarak elde edilen verilere
dayandırılmıştır. Veri toplama süreci konuyla ilgili literatürün taranması ile
gerçekleştirilmiştir. Literatür taraması dini binaların unsurlarını ve dönüştürlme
yöntem seviye ve çeşitlerini bulgulamak ve sınıflandırmak için uygulanmıştır. Her
binaya ait unsurlar çizi ve fotoğraflardan oluşan bir tablo kullanmak suretiyle
sistematik bir şekilde kayıt altına alınmıştır. Son adım olarak, amaçlanan çalışmanın
tarihi geçmişini anlatmak için yapılan teorik bölüm ve bazı örneklerin analizinden
oluşan tezin yazılması gerçekleştirilmiştir. Analiz karşılaştırma çalımasına
dayanmaktadır. Bu analiz cami ve kiliselerin mimari ve yapısal özellikleri üzerinde
yoğunlaşmıştır.
Anahtar Kelimeler: Dönüştürülmüş Dini Yapılar, Dönüştürülmüş Kiliseler,
Dönüştürülmüş Camiler, Akdeniz Bölgesi, Mimari Özellikler.
